طرح مدیریت پارک های ملی دربرگیرنده برنامه ها و راهکارهایی است که نحوه اداره پارک را در قالب حفاظت و بهره برداری مدنظر قرار می دهد. تحقق اهداف پارکداری در درازمدت مستلزم انجام فرآیند زون بندی و تدوین برنامه های مشخص هر زون می باشد. پارک ملی کویر با مساحتی معادل 419613 هکتار در 50 کیلومتری جنوب شرقی شهر تهران واقع شده است و به عنوان نمونه بارزی از اکوسیستم های خشک و بیابانی زیستگاه گونه های با ارزشی همچون یوزپلنگ، گورخر، جبیر، هوبره و ... است. در این مطالعه شناسایی منابع اکولوژیکی و اقتصادی - اجتماعی به عنوان گام نخست فرآیند منجر به تهیه نقشه های منابع پایه (مقیاس 1:50000) شد. فرآیند نقشه سازی با استفاده از داده های منابع اکولوژیکی پایدار، مبتنی بر روش تجزیه و تحلیل سیستمی منجر به شناسایی 863 یگان زیست محیطی شد و با استفاده از مدل های اکولوژیکی ویژه پارکداری، توان یگان ها برای زون های هفت گانه ارزیابی شد. سپس اولویت بندی و ساماندهی زون ها بر اساس اهداف مدیریت پارک های ملی انجام شد و در پایان نقشه زون بندی به مثابه موزاییکی از واحدهای همگن برنامه ریزی و مدیریت به دست آمد و با تدوین برنامه های کوتاه مدت، نحوه اجرای فعالیت زون ها و روند مدیریت پارک ملی کویر در جهت کاهش تضاد بین بهره برداری و حفاظت در درازمدت مشخص شد. نتیجه مطالعه حاکی از آن است که زون اندوختگاه بازداشته (امن) 15.95 درصد از پارک ملی کویر را پوشش می دهد و زون های حفاظتی 33.63 درصد، تفرج متمرکز 7.82 درصد، بازسازی 1.27 درصد، استفاده ویژه 2.47 درصد و تاریخی فرهنگی 3.01 درصد از سطح پارک را به خود اختصاص داده اند.

زون بندی کوششی است هدفمند که به منظور تشخیص و تفکیک زونها، براساس معیارهای حفاظت از منابع (فیزیکی و زیستی) و انجام توسعه متناسب با آن انجام می شود که در پایان منجر به تدوین برنامه فعالیتهای هر زون می گردد. پارک ملی گلستان (اولین پارک ملی در ایران) با مساحتی معادل 91895 هکتار در شمال شرقی کشور و در مرز سه استان گلستان، سمنان و خراسان واقع شده است.در فرآیند زون بندی پس از شناسایی منابع اکولوژیکی و اقتصادی – اجتماعی (در مقیاس1:50000) با تجزیه و تحلیل و جمع بندی داده های اکولوژیکی (مبتنی بر رهیافت سیستمی) 775 واحد زیست محیطی در منطقه تفکیک گردیدند، سپس با تهیه مدلهای اکولوژیکی ویژه پارکداری و از مقایسه آنها با توان اکولوژیکی یگانهای زیست محیطی، این یگانها برای زونهای هشت گانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. در نهایت، اولویت بندی و ساماندهی زونها به شیوه رایج آن در ایران انجام گرفت و در نهایت نقشه زون بندی به عنوان واحدهای برنامه ریزی در پارک ملی گلستان تهیه گردید و با تدوین برنامه ها (در دو سطح درازمدت و کوتاه مدت) نحوه اجرای فعالیتهای زونها و روند مدیریت جامع پارک ملی گلستان مشخص شد.نتیجه مطالعه حاکی از آن است که در منطق مورد مطالعه زونهای امن 49.43%، حفاظتی 35.05%، تفرج گسترده 4.58% تفرج متمرکز 54%، بازسازی 9.91%، استفاده ویژه 0.11 درصد تاریخی-  فرهنگی 0.38% و سپر (توام با دو زون حفاظتی و بازسازی) 5.69% وسعت پارک را به خود اختصاص داده اند.

به منظور بررسی ویژگی های اگرواکولوژیک کلپوره، جهت اهلی سازی آن در نظامهای زراعی، ابتدا مطالعه ای در رویشگاه طبیعی در پارک ملی تندوره واقع در استان خراسان شمالی، جهت بررسی ویژگیهای بیولوژیکی آن انجام گرفت که با نمونه برداری های لازم، ویژگیهایی از قبیل تراکم، ارتفاع، زیست توده و قطر تاج آن مشخص شد. همچنین، در دو آزمایش جداگانه، خصوصیات زراعی آن در دو سال زراعی 1385-1384 و 1386-1385 در مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده گیاهی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد مطالعه شد. تیمارهای مورد بررسی در آزمایش اول شامل تاریخ های مختلف کشت مستقیم بذر در سه تراکم (13، 17 و 25 بوته در مترمربع) و در آزمایش دوم شامل دو تاریخ انتقال نشا (25 مهر و 15 اردیبهشت) و سه تراکم (13، 17 و 25 بوته در متر مربع) کاشت بود. این آزمایشات به صورت طرح فاکتوریل بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار به اجرا در آمد. در هر دو آزمایش، فاصله بین ردیف 20 سانتیمتر بود و تیمار تراکم از طریق تغییر فواصل روی ردیف (20،30 و 40 سانتیمتر) اعمال گردید. همچنین در آزمایش دیگری در سال زراعی 1386-1385، اثر سطوح مختلف کود دامی (10، 20 و 30 تن در هکتار) و فواصل آبیاری (14، 21 و 28 روز) بر ویژگی های گیاهی کلپوره،  به صورت مجزا بررسی شد. نتایج مشاهدات صحرایی نشان داد که این گیاه بیشتر در ارتفاع 1000 تا 1100 متری در خاکهایی با بافت لومی و فقیر رشد می کند. متوسط تراکم گیاه 4 بوته در واحد سطح با ارتفاع 17 سانتیمتر،  قطر تاج 15 سانتیمتر  و وزن خشک اندام هوایی 11 گرم در مترمربع بود. نتایج آزمایش های مزرعه ای نشان داد که تکثیر از طریق بذر ناموفق است و نشاهای پاییزه از جنبه های مختلف از جمله وزن خشک اندامهای هوایی بهتر از نشاهای بهاره بودند و ویژگیهای زراعی گیاه در سال دوم به مراتب بهتر از سال اول بود. علاوه برآن، رشد گیاه در شرایط زراعی از نظر اندازه گیاه و وزن خشک اندام هوایی بهتر از رویشگاه طبیعی، ولی درصد اسانس آن در سال زراعی اول به مراتب کمتر از رویشگاه طبیعی بود (50 درصد). سطوح مختلف کود دامی و فواصل آبیاری اثر معنی داری بر ویژگی های زراعی کلپوره نداشت.

با توجه به اینکه پرندگان از عناصر عمده اغلب اکوسیستم های جهان به شمار می روند، هدف از انجام این بررسی، شناسایی پرندگان پارک ملی بوجاق بوده است. به این دلیل پرندگان هفت بخش مختلف پارک ملی بوجاق با مساحت 3260 هکتار از پاییز 1383 تا شهریور 1385 به مدت 24 ماه بررسی شد. بر اساس نتایج به دست آمده، 234 گونه پرنده (46.6 درصد از پرندگان ایران) شناسایی شد که تالاب بوجاق با 137 گونه و بخش هایی از پهنه آبی دریای خزر در محدوده پارک با 19 گونه به ترتیب با بیشترین و کمترین تنوع گونه ای در بین زیستگاههای پارک ملی بوجاق بودند. متنوع ترین راسته ها به گنجشکسانان (Passeriformes) و آبچلیکسانان (Charadriiformes) و متنوع ترین تیره ها به مرغابیان(Anatidae)  و آبچلیکیان (Scoloacidae) تعلق داشتند. 4 راسته و 17 تیره فقط با یک گونه کمترین تنوع پرندگان منطقه بودند. تعداد 12 گونه از پرندگان شناسایی شده در فهرست کتاب سرخ گونه های در خطر انقراض I.U.C.N ثبت شده اند که 6 گونه در فهرست آسیب پذیر و 6 گونه نیز در فهرست پرندگان در معرض تهدید قرار دارند. پراکنش 31 گونه نیز برای اولین بار از منطقه گزارش شد. فون غنی پرندگان این محدوده، لزوم توجه روز افزون به پارک ملی بوجاق را یادآور می شود.

پارک ملی کیاسر منطقه ای کوهستانی در البرز مرکزی است که در بخش کیاسر، در70 کیلومتری جنوب شهرستان ساری واقع شده است. متوسط بارندگی سالانه منطقه 650 میلی متر و دمای متوسط سالانه 12 درجه سانتی گراد است. حدود 720 نمونه گیاهی طی سال های 1386 و1387 جمع آوری شد که به 377 گونه، 321 جنس و 73 تیره تعلق دارند. بیشترین تعداد گونه ها در گروه دو لپه ای ها با 320 گونه و بعد از آن به ترتیب تک لپه ای ها با تعداد 49 گونه، بازدانگان 4 گونه و نهانزادان آوندی با 4 گونه قرار دارند. تیره های Asteraceae ( 43گونه) و Lamiaceae (33 گونه) و جنس های Astragalus،Salvia  و Stachys دارای بیشترین غنای گونه ای هستند. در میان گیاهان منطقه 11 گونه انحصاری ایران وجود دارد. شکل زیستی گونه ها بر اساس روش طبقه بندی رونکیه مشخص شد. در این منطقه، همی کریپتوفیت ها (37 درصد) شکل زیستی غالب بوده، پس از آن به ترتیب تروفیت ها (31 درصد) و کریپتوفیت ها (16 درصد) قرار دارند. با بررسی کورولوژی گونه ها مشخص گردید که بیشترین عناصر به ناحیه ایران- تورانی (120 گونه) تعلق دارند.

مطالعه اکولوژیک و دینامیزم جمعیت خانواده گاوسانان در پارک ملی گلستان روی گونه های قوچ و میش، کل وبز و آهو به کمک مشاهدات میدانی و تست های آماری غیر پارامتریک کروسکال - والیس و آزمون U صورت گرفت. نتایج نشان می دهد که مناطق آلمه، دره خشک و دگرمانلی از نظر تراکم اوریال مشابه بوده و از نظر ساختار جمعیتی و میزان بره زایی بهترین جمعیت قوچ و میش در مرکز و بعد مناطق جنوبی پارک است درحالی که جمیعت های شرقی پارک بسیار شکننده و جوان است (به علت فشار بیش از اندازه شکارچیان و سهولت دسترسی متخلفین در این منطقه). هم چنین با مطالعه 17 لاشه اوریال مشخص شد که بیشترین میزان شکار توسط پلنگ (7 مورد) و در مرحله بعد گرگ (3 مورد) می باشد ولی حداکثر 24 درصد اوریالها توسط این دو صیاد اصلی شکار می شوند و بقیه مرگ و میرها به واسطه متخلفین و عوامل طبیعی است. زادآوری کل وبز در چهار منطقه مورد مطالعه (چندعباس، آدام چاغران، دگرمانلی و تونل - آق سو) یکسان بوده و اکثر مناطق پارک ملی گلستان برای کل وبزها شرایط زیست محیطی یکسانی دارد، امید زندگی و طول نسل حدود 5 سال، ضریب رشد جمعیت 0.135، نسبت جنسی 2 ماده به 1 نر و میزان بقای متوسط سالانه کل وبزها 0.78 است، به عبارت بهتر، جمعیت پازنها در مناطق مورد مطالعه از نظر طول نسل ضریب رشد، میزان بقا و نسبت جنسی یکسان است یعنی تاثیر عوامل محیطی و انسانی روی جمعیت یکنواخت است. جمعیت آهوان پارک ملی گلستان دارای ضریب رشد 0.156 و طول نسل 3.7 سال بوده و امید زندگی آهوان ماده 0.4 سال بیشتر از نرهاست. هم چنین اختلاف معنی داری بین گله های آهو از نظر تعداد بره ها وجود ندارد و ماندگاری نوزادان با احتمال 95 درصد در پاییز کمتر از بهار است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.